Gəlirdən çıxılan və çıxılmayan xərclər hansılardır?

Gəlirdən çıxılan və çıxılmayan xərclər hansılardır? Bu yazımızda bu barədə detallı danışacağıq.

Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin X fəslinin 109-cu maddəsinə əsasən gəlirdən çıxılmayan xərclər istisna olmaqla digər bütün icbari ödənişlər gəlirdən çıxılır. Bütün xərclər əsaslandırılmalı və sənədlərlə təsdiqlənməlidir.

Gəlirdən çıxılmayan xərclər hansılardır?

Qeyri-kommersiya fəaliyyətilə bağlı xərclərin gəlirdən çıxılmasına yol verilmir.
Əyləncə və yemək xərclərinin, həmçinin işçilərin mənzil və digər sosial təyinatlı xərclərinin gəlirdən çıxılmasına yol verilmir.
Sahibkarlıq fəaliyyəti əyləncə və ya sosial xarakteri daşıyan vergi ödəyicisinin xərcləri bu fəaliyyət çərçivəsində çəkilirsə, müvafiq olaraq əyləncə və sosial xərclər gəlirdən çıxılır.
Fiziki şəxsin fərdi istehlak və ya əmək haqqının alınması (Əmək haqqı kartının alınmasına çəkilən xərclər istisnadır) ilə bağlı olan xərci gəlirdən çıxılmır.
Faktiki ezamiyyə xərclərinin icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi normadan artıq olan hissəsi gəlirdən çıxılmır.
Nəzarət-kassa aparatının çeki və ya qəbz malların (xidmətlərin, işlərin) alınması zamanı çəkilən xərcləri təsdiq edən sənəd hesab olunmur.
Əmtəəsiz əməliyyatlar çərçivəsində əldə edilən sənədlər gəlirdən çıxılan xərcləri təsdiq edən sənəd hesab edilmir və təqdim edilən malların (xidmətlərin, işlərin) dəyəri gəlirdən çıxılır.

Gəlirdən çıxılan xərclər hansılardır?

Gəlirdən faizlər üzrə çıxılan məbləğlərin məhdudlaşdırılması

Xaricdən alınan borclar üzrə, həmçinin qarşılıqlı asılı olan şəxslərin bir-birinə ödədikləri faizin faktiki məbləği faizlərin aid olduğu dövrdə eyni valyuta ilə, kredit hərracında olan və ya hərraclar keçirilmədiyi halda AR Mərkəzi Bankının dərc etdiyi banklararası kredit üzrə faizlərin orta səviyyəsinin 125 %-dən artıq olmamaq şərtilə gəlirdən çıxılır.

Xaricdən alınan borclar (xarici bank və ya kredit təşkilatları tərəfindən verilən, habelə xarici birjalarda ticarət olunan istiqraz borcları istisnadır) vergi ödəyicisinin xalis kapitalından iki dəfədən çox olarsa, borcun xalis kapitaldan iki dəfədən çox olan hissəsinə görə hesablanan faizlərin gəlirdən çıxılmasına yol verilməzdir. Bu müddəalar rezident bank və kredit təşkilatlarına aid edilmir.

Ümidsiz və şübhəli borclar

Vergi ödəyicisinin ümidsiz borc məbləğini gəlirdən çıxmaq hüququ qanunla necə təmin olunur?

Vergi Məcəlləsinə görə ümidsiz borc məbləğinin gəlirdən çıxılmasına aşağıdakı hallarda yol verilir:

Malların təqdim edilməsi, xidmətlərin göstərilməsi və işlərin görülməsi ilə əlaqədar gəlir əvvəllər sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə edilən ümumi gəlirə daxildirsə
Vergi ödəyicisinin mühasibat kitablarında ümidsiz borc məbləği artıq dəyəri olmayan borc kimi göstərilərək silinərsə

Ümidsiz borc dedikdə iddia müddəti bitən borclar, məhkəmə tərəfindən borcun qaytarılmasına dair iddiası rədd edilmiş borclar nəzərdə tutulur.

Banklar və müxtəlif bank fəaliyyətini həyata keçirən kredit təşkilatları qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş qaydada aktivlərin təsnifatını nəzərə alaraq yaratdıqları xüsusi ehtiyatları vergitutma məqsədləri üçün gəlirdən çıxmaq hüququna malikdirlər.

Ehtiyat sığorta fondlarına ayırmalar

Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş normalar sığorta fəaliyyəti ilə məşğul olan hüquqi şəxslərin ehtiyat sığorta fondlarına ayırma məbləğlərini gəlirdən çıxmaq hüququnu təmin edir.

Elmi tədqiqatlara, layihə-axtarış və təcrübə konstruktor işlərinə çəkilən xərclər

Gəlir əldə etmək məqsədi ilə aparılan elmi tədqiqat işlərinə, layihə-axtarış və təcrübə-konstruktor işlərinə çəkilən xərclər (əsas vəsaitlərin alınması və qurulmasına xərclənən vəsaitlər, həmçinin kapital xarakterli digər məbləğlər istisna olmaqla) gəlirdən çıxılır.

Amortizasiya ayırmaları üçün və gəlirdən amortizasiya olunan aktivlər üçün çıxılan məbləğlər

Vergi Məcəlləsinin 99-cu maddəsində müəyyənləşdilmiş sahibkarlıq və qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətində istifadə edilmiş əsas vəsaitlər üzrə amortizasiya ayırmaları gəlirdən çıxılır.

Torpaq, incəsənət əsərləri, nadir memarlıq və tarixi abidələri olan binalar, tikililər və köhnəlməyə məruz qalmayan digər aktivlər amortizasiya olunmur:

elmi-tədqiqat, tədris və təcrübə məqsədi üçün kabinetlərdə və laboratoriyalarda istifadə edilən əvadanlıqlar, maketlər, nümunələr, eksponatlar, fəaliyyətdə olan və olmayan modellər və digər əyani vəsaitlər;
məhsuldar heyvanlar;
heyvanxana və digər müəssisələrdə olan heyvanat aləmi eksponatları;
istismar vaxtı çatmayan çox illik əkmələr;
kinofondlar, kitabxana fondları, muzey sərvətləri (eksponatları), səhnə rekvizitləri;
tam amortizasiya olunan əsas vəsaitlər, onlar istismara yararlı olduğu hallarda;
konservasiya edilən əsas vəsaitlər;
ümumi istifadə üçün nəzərdə tutulan avtomobil yolları;
ümumi istifadədə olan park avadanlıqları;
istismara verilməyən anbarda olan əsas vəsaitlər.

Amortizasiya normaları aşağıdakı kimi müəyyən edilir:

torpaqların yaxşılaşdırılması üzrə kapitallaşdırılmış xərclər, binalar, tikintilər və qurğular – 7 %-ə qədər;
maşınlar və avadanlıq – 20%-ə qədər;
yüksək texnologiya məhsulu olan hesablama texnikası üzrə – 25%-ə qədər;
nəqliyyat vasitələri – 25%-ə qədər;
iş heyvanları – 20%-ə qədər;
təbii ehtiyatların hasilatına hazırlıq işlərinə və geoloji-kəşfiyyat işlərinə çəkilən xərclər – 25 %-ə qədər;
qeyri-maddi aktivlər – istifadə müddəti məlum olmayanlar üçün 10 %-ə qədər, istifadə müddəti məlum olanlar üçün isə illər üzrə istifadə müddətinə mütənasib məbləğlərlə;
digər əsas vəsaitlər – 20%-ə qədər;

Mikro sahibkarlıq subyektləri amortizasiya ayırmalarını müəyyən edilən amortizasiya normalarına 2 əmsal tətbiq etməklə;

Kiçik sahibkarlıq subyektləri amortizasiya ayırmalarını müəyyən olunmuş amortizasiya normalarına 1,5 əmsal tətbiq etməklə gəlirdən çıxmaq hüququna malikdir.

Binalar, qurğular və tikililər üçün amortizasiya ayırmaları hər tikili üzrə ayrı-ayrılıqda aparılır.

Amortizasiya hesablanması məqsədləri üçün əsas vəsait üzrə vergi ilinin sonuna qalıq dəyəri aşağıdakı qaydada müəyyən edilən (sıfırdan aşağı olmayan) məbləğdən ibarət olur:

Əsas vəsaitin əvvəlki ilin sonuna qalıq dəyərinə cari ildə daxil olmuş əsas vəsaitin dəyəri, habelə cari ildə təmir xərclərinin məhdudlaşdırmadan artıq olan hissəsi əlavə edilir, vergi ilində təqdim edilmiş, ləğv edilmiş və ya qalıq dəyəri 500 manatdan az və ya ilkin dəyərin 5 faizindən az olduqda əsas vəsaitlərin qalıq dəyəri çıxılır. Əsas vəsaitin yenidən qiymətləndirilməsindən yaranan artım amortizasiya hesablanması məqsədləri üçün əsas vəsaitin vergi ilinin sonuna qalıq dəyərinə əlavə olunmur.

Əsas vəsaitin təqdim edilməsindən əldə edilən məbləğ həmin əsas vəsaitin qalıq dəyərindən çoxdursa, yaranmış fərq gəlirə daxil edilir.

İlin sonuna əsas vəsaitin qalıq dəyəri 500 manatdan az və ya ilkin dəyərinin 5 faizindən az olduğu halda, qalıq dəyərinin məbləği gəlirdən çıxılır.

Əsas vəsaitin təqdim edilməsindən əldə olunan məbləğ, həmin əsas vəsaitin qalıq dəyərindən azdırsa, yaranmış fərq gəlirdən çıxılır.

Dövlət müəssisələrinə dövlət büdcəsinin investisiya xərcləri hesabına ayrılan vəsait hesabına alınan və ya quraşdırılan aktivlərin, hesablanmış amortizasiyanın yalnız 40 faizi gəlirdən çıxılır.

Təmirlə bağlı xərclərin gəlirdən çıxılması

Gəlirdən çıxılmalı olan təmir xərclərinin məbləğləri hər il müəyyən faiz həddi ilə məhdudlaşdırılır.

tikintilər və qurğular, binalar, torpaqların yaxşılaşdırılması üzrə kapitallaşdırılmış xərclər – il sonuna qalıq dəyərinin 2 %-i
maşınlar və avadanlıq – il sonuna qalıq dəyərinin 5 %-i
yüksək texnologiyalar məhsulu olan hesablama texnikası üzrə – il sonuna qalıq dəyərinin 5 %-i
nəqliyyat vasitələri – il sonuna qalıq dəyərinin 5 %-i
digər əsas vəsaitlər – il sonuna qalıq dəyərinin 3 %-i
köhnəlmə (amortizasiya) hesablanmayan əsas vəsaitlər – il sonuna qalıq dəyərinin 0 %-i

Təmir xərclərinin faktiki məbləği yuxarıdakı hədd ilə müəyyən edilən məbləğdən az olarsa, gəlirdən təmir xərcinin faktiki məbləği çıxılır.

Sığorta haqlarının gəlirdən çıxılması

Sığortalının və təkrarsığortalının ödədiyi sığorta haqları aşağıdakı hallar istisna olmaqla gəlirdən çıxılır.

İşçilərinin xeyrinə əmlakın zərərdən sığortalanması üçün hesablanan məbləğlər

Xarici sığortaçı şirkətlərlə imzalanmış həyat sığortası müqavilələri barədə olan sığorta haqları

Fiziki şəxslərin AR sığortaçıları ilə 3 ildən az olmayan müddət üçün bağlanmış və sığorta ödənişlərinin sığorta müqaviləsinin qüvvəyə mindiyi gündən 3 il keçdikdən sonra verilməsini nəzərdə tutan sığorta müqavilələri (pensiya sığortası və həyatın yığım sığortası üzrə) əsasında vergiyə cəlb olunan gəlirlərinin 50 faizindən artıq olmayan hissəsindən hesablayıb ödədiyi sığorta haqqı vergitutma məqsədləri üçün həmin fiziki şəxsin muzdlu işlə əlaqəli alınan gəlirindən çıxılır.

Fiziki şəxsin muzdlu işlə əlaqədar alınan gəlirindən çıxılan pensiya sığortası və həyatın yığım sığortası üzrə ödənilən sığorta haqqı yalnız bank vasitəsilə sığortaçının bank hesabına ödənildiyi halda çıxılır.

Geoloji-kəşfiyyat işləri üçün və təbii ehtiyatların hasilatına hazırlıq işləri üçün çəkilən xərclər

Geoloji-kəşfiyyat və təbii ehtiyatların hasilatı üçün hazırlıq işlərinə çəkilən xərclər (25 %-ədək) amortizasiya ayırmaları kimi ümumi gəlirdən çıxılır.

Bu maddə vergi ödəyicisi tərəfindən geoloji-kəşfiyyat işlərini aparmaq və təbii ehtiyatları istismar, yaxud emal etmək hüquqlarını əldə etmək üçün qeyri-maddi aktivlərə çəkilən xərclərə də tətbiq edilir.

Qeyri-maddi aktivlərə çəkilən xərclər

Hüquqi və fiziki şəxsin bir ildən artıq müddətə təsərrüfat fəaliyyətində istifadə etdiyi qeyri-maddi obyektlər üçün çəkilən xərclər qeyri-maddi aktivlərə aiddir.

Qeyri-maddi aktivlərə çəkilən xərclər (istifadə müddəti məlum olmadıqda 10 %-ə dək, istifadə müddəti məlum olmadıqda isə illər üzrə istifadə müddətinə mütənasib olaraq) amortizasiya ayırmaları kimi gəlirdən çıxılır.

Qeyri-maddi aktivlərin istehsalı və ya alınmasına çəkilən xərclər vergi ödəyicisinin vergiyə cəlb edilən gəlirinin hesablanması zamanı gəlirdən çıxıldığı halda, həmin xərc amortizasiya olunmalı qeyri-maddi aktiv dəyərinə aid edilmir.

Gəlirdən çıxılan məbləğlərin məhdudlaşdırılması

Aşağıdakı faizlərin, vergilərin, cərimələrin və maliyyə sanksiyalarının gəlirdən çıxılması yol verilməzdir:

AR və ya digər dövlətlərin ərazisində ödənilən mənfəət vergisi və ya gəlirdən hesablanan hər hansı digər vergi
Vergi Məcəlləsi ilə müəyyən edilmiş qaydada hesablanan faizlər, inzibati cərimələr və maliyyə sanksiyaları

Əmlakın təqdim edilməsindən yaranan zərər

Fiziki şəxsin əmlakın təqdim edilməsindən (təqdim edilməsindən əldə olunan gəlirin vergidən azad edildiyi əmlakdan və ya təsərrüfat fəaliyyəti üçün istifadə edilən əmlakdan başqa) yaranan zərəri belə əmlakın təqdim edilməsindən əldə olunan gəliri hesabına kompensasiya edilir. Yaranmış zərər həmin ildə kompensasiya edilə bilmədiyi halda, o, gələcək üç ilə qədər davam edən sonrakı dövrə keçirilir və bu cür əmlakın təqdim edilməsindən əldə edilən gəlir hesabına kompensasiya edilir.

Zərərin keçirilməsi

Müəssisənin gəlirdən çıxılmasına yol verilən xərcinin gəlirdən artıq olan hissəsi beş il müddətinədək davam edən növbəti dövrə keçirilir və illər üzrə məhdudiyyət qoymadan həmin illərin mənfəəti hesabına kompensasiya edilir.

Sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə edilən gəlirindən çıxılmasına yol verilən xərclərin belə ümumi gəlirdən artıq olan hissəsi başqa gəlirlərdən çıxıla bilməz, amma gələcək dövrlərdə sahibkarlıq fəaliyyətindən ümumi gəlir hesabına kompensasiya olunması üçün üç ilə qədər davam edən növbəti dövrə keçirilə bilər.

Vergi ödəyicisi mənfəət vergisinin ödəyicisi olduğu müddətədək yaranmış zərərlər, həmçinin nəzərdə tutulan təmir xərcləri və amortizasiya normalarından aşağı norma tətbiq edilməsi səbəbindən yaranan və növbəti illərə keçirilmiş məbləğlər növbəti ilin gəliri hesabına kompensasiya edilmir.

Macis Consulting şirkəti olaraq həm fərdi sahibkarlıq, həm də hüquqi şəxs formasında fəaliyyət göstərmək istəyən biznes sahiblərinə bir sıra xidmətlər göstəririk. Şirkətimiz illərdir hər iki formada biznesin yaradılması, mühasibatlıq xidmətləri, audit və hüquqi proseslərin aparılması xidmətlərini öz biznes partnyorlarına təqdim edir. Bizimlə əlaqə saxlayaraq biznesinizə ehtiyac olan bütün mühasibatlıq, maliyyə və hüquq xidmətlərini əldə edin.